Czerwiec to tradycyjnie pora egzaminów, matur dla szkół średnich, testów sprawdzających i promujących do klas wyższych. My nie możemy pozostać w tyle i też dzisiaj mamy swój egzamin szachowy – maturę dla przedszkolaków! Tematem egzaminu jest matowanie wieżą. Zadań jest sześć. We wszystkich zadaniach białe dają mata w jednym posunięciu. Jeżeli rozwiążesz je wszystkie, to zdałaś i zdałeś maturę na szóstkę! A wyniki egzaminu w następnej lekcji.

Aby był mat, oczywiście musi być szach. A potem patrzymy, czy szachowany król może spod szacha uciec, czy też nie może. Jeżeli może odejść na bezpieczne nieszachowane pole, to mata nie ma, a jeżeli po każdym odejściu może być zbity, to znaczy że został złapany, czyli dostał mata. I króla już nie bijemy, bo to koniec partii.

Dla przykładu w zadaniu nr 1, białe z wieżą stojącą na polu h7, mają do wyboru dwa szachy – mogą dać szacha czarnemu królowi stając wieżą na polu d7 lub h8. Jeden z tych szachów jest matem. Który? Jeżeli damy szacha na d7, to czarny król ucieknie na pole c8 lub e8 i szacha nie ma, a więc i mata nie ma. Jeżeli natomiast damy szacha na h8, to czarny król nie będzie mógł zejść z linii ostrzału dalekosiężnej wieży, a zejście z linii rażenia wieżą, uniemożliwia biały król, bo jak już nam wiadomo „król do króla się nie przytula”. A zapis tego mata można zapisać wielorako: 1.Wh7-Wh8 mat, 1.Wh7-Wh8 #, 1.Wh7-Wh8 (1-0) lub bardziej w skrócie 1.Wh8 mat, 1.Wh8 #, 1.Wh8 (1-0). W praktyce najczęściej już nie dochodzi do takiego zapisu, bo strona przegrywająca już wcześniej poddaje partię. Polecam jak najbardziej skróconą formę: 1.Wh8 mat.

Jedno zadanie mamy już rozwiązane. Ale jedynka, jeszcze nie wystarcza do zdania matury lub przejścia do następnej klasy. Trzeba rozwikłać przynajmniej kolejne dwa zadania, aby otrzymać przynajmniej promującą nas trójkę. Ale nasze zamiary, jak sądzę, są bardziej ambitne. Można pochwalić się swoimi rozwiązaniami przesyłając na mój adres mailowy, podany we wcześniejszych lekcjach. Życzę powodzenia!

A teraz pora na obiecaną analizę pierwszej partii z historycznego meczu Ruy Lopez – Giowanni Leonardo di Bona. Jako zadanie domowe było pytanie: W którym miejscu czarne popełniły? Nie było to zbyt trudne zadanie, ale trochę trzeba było pomyśleć.

1.e4 e5 2.f4 … I mamy do czynienia, jak już poprzednio wspomniałem, z tak zwanym gambitem królewskim. Debiut niezwykle ostry debiut, w którym łatwo o nokaut. Białe poświęcają pionka „f” mając na uwadze dwa cele: zdobycie przewagi w centrum oraz otwarcie linii „f” do ataku dla wieży, która stanie po roszadzie na polu „f1”. Zwykle tego poświęconego pionka białe potem odbijają, choć nie zawsze z powodzeniem dla swej pozycji. Pewnym mankamentem posunięcia 2.f4 jest osłabienie przyszłej roszady białych, co mogą wykorzystać czarne. Ale jak to się mówi „coś za coś”.

2… d6 Czarne nie przyjęły pionka, co świadczyło o dużym respekcie wobec przeciwnika. Leonardo dobrze pamiętał jakie oberwał lanie od Lopeza podczas jego rzymskiego rekonesansu. W owym czasie nieprzyjęcie takiego wyzwania uważane było za tchórzostwo i nie mogło to się spodobać kibicom.

3.Gc4 …  Białe ustawiają agresywnie swoje figury. Stąd goniec strzela w kierunku pozycji czarnego króla. A jednocześnie przygotowują dla siebie roszadę z wieżą właśnie na linii „f”, co wzmocni ich nacisk na pozycję czarnych.

3…c6?  Kolejne pasywne posunięcie (stąd znak zapytania). Czarnych uwiera stojący na c4 biały goniec wrogo spoglądający w kierunku ich króla i zamierzają ograniczyć siłę rażenia tego gońca posunięciem …d7-d5. Ale białe się tym nie przyjmują, rozwijają kolejną figurę.

4.Sf3 …  Skoczek dodatkowo naciska na centrum i białe przygotowane są już do roszady, a po niej mogą na całego przystąpić do szturmu, podczas gdy czarnemu do roszady bardzo daleko.

4…Gg4?  Czarne zauważyły, że mogą związać skoczka, to znaczy, że białe nie będą się mogły nim ruszyć bo stracą hetmana (…Gg4xd1). Być może w tym momencie czarne zamierzały też zrobić roszadę w drugą stronę, tak zwaną długą roszadę (…0-0-0) i uciec spod nacisku Wf1 po krótkiej roszadzie białych. Ale posunięcie …Gg4 był poważnym błędem (stąd kolejny znak zapytania), bo zaniedbują troskę o swojego króla.

Znak „x” oznacza bicie (Gg4xd1). Można to zapisać także przy pomocy „:” (Gg4:d1). Przy biciu pionkiem może być podobnie: fxe5, f:e5 lub w ogóle bez znaku fe5.

5.fxe5 dxe5  Czarne mogłyby być zadowolone z sukcesu jakie odniosły w walce o centrum, gdyby nie…

6.Gxf7+! …  Grom z jasnego nieba! Wykrzyknik, bo bardzo dobre posunięcie.

6…Kxf7 …  Niewzięcie figury też nie ratuje – goniec zrobił swoje, białe zdobyły pionka, goniec odejdzie albo wymieni się za Sg8. Ponadto czarne nie zrobią już roszady, bo ich król już się ruszył, pozostanie w centrum i będzie mocno zagrożony pociskami spadającymi w środek szachownicy.

7.Sxe5+ Ke8 8.Hxg4  Pozycja czarnych jest już przegrana, ale przedłużają grę, bo wstyd przegrać po niewielu posunięciach.

8…Sf6 9.He6+ He7 10.Hc8+ Hd8 11.Hxd8+ Kxd8 12.Sf7+ … i w następnym  czarne tracą wieżę. Tu zapis się urywa. Zapewne białe się poddały. Nokaut!

Białe konsekwentnie rozwijały swoje figury, gdy tymczasem czarne zaniedbały profilaktykę. Czarny król pozostał w centrum i spotkało go nieszczęście. Dlatego powtarzam: Róbcie jak najszybciej roszadę! Bhp dla króla to podstawa powodzenia w partii.

Gambit królewski, niegdyś bardzo popularny, nie cieszy się obecnie zbytnią popularnością, gdyż dla czarnych znaleziono liczne możliwości kontrgry. W niniejszej partii czarne mogły spokojnie wziąć pionka f4, praktycznie w dowolnym momencie (2…ef4, 3…f4, 4…ef4) lub skontrować już w drugim ruchu (2…d5!?) – i mieć pełnoprawną grę. A tymczasem zawiodła psychika… Czarne stremowane, grały bojaźliwie, prosząc się niejako o egzekucję. Rada: trzeba grać na całego, unikać tzw. obrony Częstochowy, bo inaczej czeka cię co najwyżej remis. Do odważnych świat należy!

Na tym kończę ten wykładzik, na razie życzę udanych wyników na egzaminach, pozdrawiam i zapraszam do kina na kolejny filmik, w którym zobaczycie jak Napoleon Bonaparte rozpoczynał partię szachów oraz najszybsze maty na świecie.

Jan Czuchnicki

Zdjęcie: pixabay.com