8.04 czwartek, g. 17:15 – grupa C
Polak, który jako drugi pokonał mistrza świata (62)
Witam koleżanki i kolegów. Jak już wspomniałem, z aktualnie panującym mistrzem świata wygrało czterech naszych rodaków. W poprzedniej lekcji dla waszej grupy pokazałem zwycięską partię Artura Rubinsteina z mistrzem świata Emanuelem Laskerem. Dziś obejrzymy drugą zwycięską partię polskiego reprezentanta Ksawerego Tartakowera nad mistrzem świata Aleksandrem Alechinem. Co cenniejsze Tartakower jako pierwszy polski szachista wygrał z mistrzem świata kolorem białym.
Aleksander Alechin (1892–1946) był czwartym oficjalnym mistrzem świata, po pokonaniu José Raúla Capablanki w 1927 roku. W 1935 roku utracił swój tytuł na rzecz Holendra Maksa Euwego. W roku 1937 odzyskał tytuł mistrza świata, pokonując Euwego w meczu rewanżowym. Tytuł zachował już do śmierci.
Alechin wniósł istotny wkład w rozwój teorii szachów, zwłaszcza debiutów. Niektóre szachowe otwarcia i warianty nazwano jego imieniem. Najważniejszym z nich jest obrona Alechina, powstająca po posunięciach 1.e4 Sf6. W bazach szachowych należy go poszukiwać także pod nazwiskiem Alochin i Alekhin. Na cześć Alechina została nazwana jedna z planetoid.
Savelly Tartakower (1887–1956) urodził się również w Rosji w żydowskiej rodzinie o polsko-austriackich korzeniach, która w tym czasie przeszła na katolicyzm. Stąd podwójne imię: rosyjsko-żydowskie Sawielij (Savielly) i chrześcijańskie Ksawery (niekiedy pisane Xawery). Przyjął obywatelstwo polskie z uwagi na swoje rodzinne korzenie, ale i też gdyż chciał grać w jednej z najsilniejszych drużyn świata jaką była w latach trzydziestych reprezentacja Polski. To wraz z nią zdobył mistrzostwo świata w 1935 roku, a także dwa srebrne i brązowy medal. Mimo silnej konkurencji był dwukrotnym mistrzem Polski. Po zawieruszy drugiej wojny światowej osiadł na stałe we Francji i reprezentował już ten kraj do końca życia. Tartakower był duszą towarzystwa. Powszechnie bardzo lubiany, był autorem wielu refleksyjnych i dowcipnych powiedzonek, autorem licznych artykułów i książek. Z wykształcenia był prawnikiem z tytułem doktora. Ale ponad wszystko kochał szachy i im poświęcił całe swoje życie.
Poniżej tekst zwycięskiej partii Tartakowera z Alechinem z uzupełniającymi uwagami, których nie ma w komentarzu na video. Na początek najlepiej rozegrać tę partię na normalnej szachownicy i trochę nad nią pomędrkować. A dopiero potem obejrzeć video. Wtedy będzie łatwiejszy i pełniejszych odbiór komentarza.
Aleksander Alechin – Ksawery Tartakower, 1933 r.
Gambit hetmański nieprzyjęty (D58)
1.d4 Sf6 2.c4 e6 3.Sc3 d5 4.Gg5 Ge7 5.e3 h6 Jak wykazuje praktyka, przy gońcach na Gg5 lub Gg4 często przydatne są odpowiednio posunięcia …h6 i …h3. Po odejściach gońców na skraj szachownicy (Gh5 lub Gh4) w niektórych sytuacjach można je dalej odrzucić grając …g5 lub …g4. Należy mieć jednak na uwadze inne odejścia gońców, a wtedy trzeba się liczyć z ewentualnym poświęceniem ich na wystające pionki h6 lub h3 (zwłaszcza po ustawieniu szpicy w połączeniu gońców z hetmanami). Pionki h6 i h3 utrudniają też ewentualne wypady skoczków na pola g5 i g4. W końcówkach tak utworzone lufciki mogą być też ratunkiem dla uciekającego króla przed bocznym szachem odpowiednio na pierwszej lub ósmej linii. Tym nie mniej takie wysunięte pionki, to z drugiej strony pewne osłabienie ich struktury. Oprócz wspomnianych kombinacyjnych na nich poświęceń mogą być też atakowane pionkami po linii g. W obu wypadkach bywa to zwłaszcza niebezpieczne przy znajdujących się po tej stronie roszadach.
6.Gh4 0–0 7.Sf3 b6 Zastosowana przez czarne metoda obrony nazwany został nomen omen systemem Tartakowera. Niekiedy dodaje się jeszcze do tego nazwiska Makagonowa i Bondarewskiego, którzy też wnieśli znaczny wkład w rozpracowanie tego wariantu.
8.Hc2 Gb7 9.Wd1 Sbd7 10.cd5 ed5 11.Gd3 Sh5 12.Gg3 …W bazie szachowej można znaleźć partię, w której białe wymieniają gońca: 12.Bxe7Qxe713.O-ONhf614.Bf5g615.Bh3Rfd816.Rfe1Kg717.b3a618.Qb2Kh719.Rc1Qd620.Ne2Re821.Nf4Re722.Re2Ne423.Bxd7Qxd724.Ne5Qf525.f3Nd626.g4i białe wygrały (Grachev, Boris (2510) – Biryukov, Mikhail (2189), open Moskwa, 2006). Białe ostatecznie wygrały w niejasnych okolicznościach, gdyż po ruchu 26.g4 program szachowy wskazuje na idealnie równą grę. Czyżby czarne przekroczyły czas? Odnośnie ruchów 12.Gg3 i 12.Gxe7 to po półgodzinnej analizie program wskazuje na ich równorzędność i wybór jednego z nich jest więc kwestią gustu.
- …c5 13.Gf5 c4 14.Ha4 … Dotąd białe miały nieznaczną, ale stabilną pozycyjną przewagę. Należy zgodzić się, że wypad hetmana na skraj szachownicy, na której nie ma co szukać, jest zalążkiem problemów białych. Należało raczej pomyśleć o przygotowaniu ataku na skrzydle królewskim, na którym białe mają przewagę sił. Z uwagi na wysuniętego pionka h6, naprasza się zainicjowanie ataku pionkiem g2-g4-g5 (jak to pisałem wyżej), usuwając blokującego go gońca grając, na przykład 14.Ge5 itd. Z drugiej strony posunięciu 14.Ha4 nie można odmówić pewnej logiki. Białe zamierzają utworzyć tzw. maczugę, to jest ustawić gońca z hetmanem wymieniając ich wzajemne ustawienie na przekątnej b1-h7, z zamiarem ewentualnych poświęceń na g6. Szczerze powiedziawszy Tartakower jednak nie do końca rozszyfrował zamiary przeciwnika.
- … Sdf6 15.Se5 g6 16.Gb1 a6?! Czarne wypuszczają przewagę osłabiając mikroskopijną przewagę. Ale parcie pionkami na skrzydle hetmańskim wyglądało bardzo ponętnie. I byłoby logiczne po… uprzednim lepszym zabezpieczeniu króla.
17.Hc2 b5?! Nieszczęścia chodzą parami. Konsekwentnie, ale trzeba było pomyśleć o profilaktyce, gdyż białe ustawiły maczugę i zawisła realna groźba nad czarnym królem. Zwłaszcza gdy siły obronne na czele z dowódcą są oddalone zajęte operacjami na przeciwległym skrzydle.
18.0–0?! Zaskakująca decyzja, tym bardziej że Alechin znany był z agresywnego stylu gry. W tej chwili była szczególnie nadarzająca się okazja do podjęcia radykalnych decyzji. Aż napraszało się poświęcenie na g6! Ofiarrowując skoczka za trzy pionki białe uzyskiwały realne szanse na wygraną: 18.Sxg6! fg6 19.Hxg6 Sg7 20.Hxh7. I czarnym byłoby bardzo ciężko się bronić przy tak ogołoconej z ochraniających roszadę pionków.
- … b4 19.Se2 He8 20.Sf4 Sxg3 21.hg3 Gd6 22.Wfe1 Wc8 23.e4 de4 24.Sxc4 Gxf4 25.gf4 He6 26.b3 Hg4 27.Hd2 Hh4 28.He3 Sg4 29.Hg3 Hxg3 30.fg3 … Po wymianie hetmanów czarne przechodzą do lepszej końcówki.
f5 31.d5 Wfd8 32.d6 Wc5 33.Wd4 Gd5 34.Wed1 Gxc4 Zasługujący na uwagę manewr likwidujący dobrego skoczka białych. Tu trzeba pochwalić Tartakowera za rozwiązanie tego problemu. Teraz następuje pouczający przykład walki dobrego skoczka ze złym gońcem. Pozycja zaliczana do klasyki końcówek szachowych, cytowana w wielu publikacjach dydaktycznych.
35.Wxc4 Se3 36.Wxc5 Sxd1 37.Wc6 Sc3 38.Gc2 Se2+ 39.Kf2 Sd4 40.Wc4 Wxd6 41.g4 Kg7 42.gf5 gf5 43.Gxe4 fe4 44.Ke3 Sc6 45.Kxe4 Kf6 46.g4 Ke6 47.Wc5 Kd7 48.g5 hg5 49.fg5 … Cała nadzieja białych w zaawansowanym pionku g7.
Wd4+ 50.Ke3 Wh4 51.Wf5 Wh2 52.g6 Wxa2 53.Wg5 Wb2 54.g7 Wxb3+ 55.Kf2 Se7 56.Wd5+ Ke6 57.Wd8 Kf7 58.Wd7 Kxg7 59.Wxe7+ Kf6 I sytuacja stała się jasna. Wygrana czarnych nie podlega dyskusji. Ale Alechin nie może pogodzić się z przegraną i przedłuża bezsensowny opór.
60.Wa7 Wa3 61.Wb7 a5 62.Wb5 Ke6 63.Ke2 Kd6 64.Kd2 Kc6 65.Wh5 Kb6 66.Kc2 Wc3+ 67.Kb2 Wc5 68.Wh8 Kb5 69.Wb8+ Ka4 70.Wh8 Wg5 71.Wh2 Kb5 72.Wh8 Wg2+ 73.Kb1 Ka4 74.Wh3 b3 … i białe wreszcie poddały się.
Trzeba przyznać, że trochę szczęśliwa wygrana Tartakowera, ale w pełni zasłużona w przekroju całej partii. Na domiar w systemie swego imienia. System ten po tej partii zyskał na dużej popularności. Bo nie ma nic tak przekonywującego do wariantu, jak do takiego w którym przegrał mistrz świata.
A teraz przyjemnego oglądania! Oczywiście partię warto zapisać w swojej bazie diamentów szachowych.
Pozdrawiam
Jan Czuchnicki
zdjęcie: pixabay.com